Een sterrenbeeld is een verzameling sterren die ogenschijnlijk een figuur vormen wanneer we deze sterren met denkbeeldige lijnen verbinden. Vanop aarde lijken deze sterren die een sterrenbeeld vormen dicht bij elkaar te staan maar in het heelal bevinden deze sterren zich vele licthjaren van elkaar. Sterrenbeelden hebben een rijke geschiedenis en hebben veelal namen gekregen die afkomstig zijn uit de Griekse of Romeinse mythologie of van dieren. de huidige indeling van de sterrenbeelden is voornamelijk gebaseerd op de sterrenatlas die in 1603 werd uitgegeven door de Duitse sterrenkundige Johannes Bayer. In dit artikel bespreken we het sterrenbeeld Zwaan (Cygnus).
Mythologie
In de mythologie is er een verhaal dat zegt dat Cygnus Orpheus is, de grote held van Thracië, die zijn lier zo goed bespeelde en mooi zong dat de wilde dieren en zelfs de bomen naar hem kwamen luisteren. Het verhaal wil dat Orpheus als zwaan aan de hemel werd gebracht als een zwaan zodat hij dicht bij zijn geliefde Lier kon zijn.
Algemeen
Cygnus is een sterrenbeeld van het noordelijk halfrond. Het was één van de 48 sterrenbeelden van Ptolemaeus en ook één van de 88 moderne sterrenbeelden. Door het patroon van de hoofdsterren stelt het een zwaan voor en staat ook gekend als het Noorderkruis (in tegenstelling tot het Zuiderkruis dat zichtbaar is op het zuidelijk halfrond). In grootte is het sterrenbeeld Zwaan het 16de sterrenbeeld.
Aangrenzende sterrenbeelden
- Cepheus
- Draco
- Lyra
- Vulpecula
- Pegasus
- Lacerta
Wat zijn de belangrijkste sterren?
Cygnus bevat verscheidene heldere sterren. Deneb, α Cygni, is een zeer heldere ster, ondanks zijnverre afstand (3230 lichtjaar afstand). De blauwe superreus vormt de staart van de zwaan en één van de hoekpunten van de zomerdriehoek.
Albireo, β Cygni, is de bek van de zwaan. Het is één van de mooiste dubbelsterren aan de hemel, een gouden ster dat eenvoudig te zien is in een kleine telescoop met zijn blauwe compagnon. Een andere interessante ster is 61 Cygni. deze ster had de grootste beweging aan de hemel in 1838. Het was het bewijs dat deze relatief dichtbij stond en was ook de eerste ster (na onze zon) waarvan de afstand werd bepaald. De ster bevindt zich op een afstand van 11,4 lichtjaar en is één van de dichtste sterren ten opzichte van ons zonnestelsel.
Welke andere objecten zijn er te vinden in Cygnus?
Door zijn locatie in de Melkweg kunnen we in het sterrenbeeld Zwaan heel wat interessante deep-sky objecten terugvinden waaronder twee uit de bekende lijst met Messierobjecten. Eén van de meest indrukwekkende deep-sky objecten in dit sterrenbeeld is wellicht NGC 7000 dat we ook kennen als de Noord-Amerikanevel'. De Noord-Amerikanevel kan gevonden worden net ten oosten van de ster Deneb en wordt wereldwijd zeer vaak gefotografeerd. Deze emissienevel bevindt zich op een afstand van ongeveer 1 600 lichtjaar en heeft een schijnbare helderheid van magnitude 4 waardoor deze nevel al zichtbaar is met een goede verrekijker. De Noord-Amerikanevel werd op 24 oktober 1786 ontdekt door de Duits-Britse astronoom William Herschel. Naast NGC 7000 kunnen we in het sterrenbeeld Zwaan ook de twee open sterrenhopen Messier 29 en Messier 39 terugvinden. Terwijl Messier 29 een schijnbare helderheid heeft van magnitude 7,1 heeft Messier 39 een helderheid van magnitude 4,6. Messier 39 kan makkelijk worden teruggevonden aangezien deze sterrenhoop zich 9 graden ten oosten van de ster Deneb bevindt. Ook kunnen we in het sterrenbeeld Zwaan de Crescent-nevel terugvinden. Deze gasnevel, ook bekend als NGC 6888, ligt ongeveer 4 700 lichtjaar van de Aarde verwijderd en werd op 15 september 1792 ontdekt door de Duits-Britse astronoom William Herschel. De doorsnede van deze nevel wordt geschat op 25 lichtjaar. De Crescent-nevel is ontstaan doordat de bijhorende centrale ster enorme delen gas de ruimte heeft in geslingerd. Om deze nevel waar te nemen heb je een middelgrote of grote telescoop nodig.
De prachtige Noord-Amerikanevel in het sterrenbeeld Zwaan - Foto: Oliver Stein
